Theaterdirecteuren... è mobile!

Theaterdirecteuren... è mobile!
Leugens en bedrog bij de plotselinge vervanging van de Opera van Tatarstan door de Opera van Moldavië!

Inleiding en aanleiding.
Voor het afgelopen theaterseizoen 2008-2009 was door Impresariaat Ruud de Graaf de voorstelling 'Rigoletto' van de Opera van Tatarstan aan de theaterdirecteuren verkocht. Onverwacht schrijft op 8 april 2008 artistiek directeur Peter Ultee een mededeling aan de 30 theaters dat de Opera van Tatarstan moet worden vervangen door de Nationale Opera van Moldavië.
Gemakshalve blijft de naam van de voorstelling hetzelfde, ook Rigoletto.
De meeste theaters zijn reeds volop bezig met het samenstellen van hun theaterbrochure. Een aantal theaters laat de reeds bestaande tekst over de opera bestaan en verandert in haast de naam van de opera van Tatarstan simpelweg in de Opera van Moldavie. Ze hadden ook als nieuw operagezelschap kunnen vermelden: de Staatsopera van Verwegistan. Het publiek merkt daar niets van. Een aantal theaters kan niets meer in de brochure veranderen en daar blijft dus Tatarstan aangekondigd. Deze ontwikkeling leidt tot een chaos in theaterland!
Een aantal theaterdirecteuren heeft de brief van Peter Ultee niets eens opgemerkt.
In hun sluimerend bewustzijn was de kwaliteit van Tatarstan immers onverslaanbaar en een vervangend gezelschap ondenkbaar.
Tot vlak voor de eerste voorstelling van 'Rigoletto' op 24 februari 2009 verandert er aan de situatie niets. Nog steeds kondigt de helft van het aantal theaters aan dat de voorstelling van de Opera van Tatarstan is. Er zijn zeker 10.000 abonnementsplaatsen verkocht waarop de Opera van Tatarstan vermeld staat. Geen enkel theater heeft haar publiek tussentijds goed geinformeerd over het hoe en waarom van de verandering. Of zelfs maar een keuze voorgelegd aan het publiek of zij wel bereid zijn om naar dit nieuwe gezelschap te gaan. Blijkbaar is het niet informeren van het publiek in deze zaken leidraad in de Nederlandse theaters. Het programmeren in de theaters vervalt dan tot een vorm van logistiek tussen gezelschap en theater. Althans wat vreemde opera betreft.

Omtrent mijn bevindingen brengt redacteur Irene de Zwaan in De Volkskrant van 27 februari 2009 verslag uit: 'Opera Tatarstan komt dit jaar uit Moldavie'. In haar eigen korte onderzoek weet zij ook te vermelden dat enkele theaterdirecteuren de brief van Peter Ultee niet hebben opgemerkt. Zij zijn verrast en vinden dat het niet helemaal netjes is gegaan. Vlak voor de start van de tournee zijn zij ervan overtuigd dat Rigoletto wordt uitgevoerd door de Opera van Tatarstan. Peter Ultee weet in het artikel te vermelden: “Door opgelopen kosten moesten we op zoek naar een ander gezelschap. De Nationale Opera van Moldavië bleek van uitstekend niveau, dat wat mij betreft zelfs boven dat van de Staatsopera van Tatarstan uitstijgt”.
Die opmerking van Peter Ultee zet bij mij toch grote vraagtekens. Heeft deze impresario werkelijk verstand van kwaliteit in opera. Al vijftien jaar brengt hij de Opera van Tatarstan naar de Nederlandse theaters waarbij het gezelschap door de theaterdirecteuren en het publiek hogelijk wordt gewaardeerd. Het gezelschap krijgt de meest lovende recensies in de pers. De opera Rigoletto wordt aangeboden voor het nieuwe seizoen 2008-2009. Zeker 30 theaters boeken deze productie en gaan dus ook accoord met de kosten die voor deze voorstelling moeten worden gemaakt. En toch krijgt Peter Ultee plotsklaps een heldere bevlieging: kosten te hoog en de kwaliteit is niet meer voldoende. Als theaterkoopman zal hij wel even, geheel onverwacht, bepalen wat er moet gebeuren. Geen enkel overleg met zijn vaste klanten: de theaterdirecteuren.
Verder gebeurt er in theaterland niets. De tournee wordt gespeeld en iedereen is blij en gelukkig.
Eigenlijk moest ik het daarbij maar laten.
Waar maak ik mij toch druk om.
Of heb ik als ex-theaterdirecteur dan toch zelf nog ergens last van?
Ik moet u meteen zeggen: in hoge mate. Ik kan het niet verdragen dat met de kwaliteit van handhaving van kunst in ons theaterwereldje zo lichtzinnig wordt omgesprongen.
In zijn blog over theater, BackStageBlog, geeft Leo Pot, theaterdirecteur van de Schouwburg Tilburg, aan het begin van de tournee, op 1 maart 2009 een artikel: “Tatarstan versus Moldavie”. Het Volkskrantverhaal is voor hem geen nieuws. Mijn gedrag krijgt van hem een bizonder accent: ”Oud-collega Ruud Raaijmakers (Oss) stookte dat vuurtje op door schande te spreken van deze onjuiste informatie. Het artikel suggereert dat een kwaliteitsgezelschap wordt ingeruild tegen een gezelschap van onzekere reputatie”. Het hele verhaal was voor hem: “... een storm in een glas water”. Ja, Leo Pot moet ook zijn blog volmaken. Nieuws of geen nieuws, waarheid of geen waarheid, het doet er verder niet toe. Als hij maar kan blijven schrijven.
En ondertussen geeft een MtS, schouwburgdirecteur, aan zijn artikel een toevoeging: ”Ik ben indertijd meegeweest op orientatiereis naar Moldavie en ik kan beamen, dat de opera van Chisinau, de vergelijking met Tartasan met glans kan doorstaan. Niemand hoeft zich bekocht te voelen: integendeel”. Hij is het met het verhaal van Leo Pot eens en waardeert in hoge mate de kwaliteit van Chisinau (dit is Opera van Moldavie). MtS is met Peter Ultee en een vijftal theaterdirecteuren in september 2008, dus een half jaar na de boekingen voor het seizoen 2008-2009, op reis geweest naar Chisinau. Een omgekeerd wereldje, eerst boek je de voorstelling en daarna ga je kijken naar de kwaliteit van het gezelschap. Zij zagen in Chisinau de opera's Don Giovanni en Nabuco. Geen Rigoletto!

Op zoek naar kwaliteit .
Voor ik mijn verhaal verder vertel nog eveneen kort intermezzo over hoe ik, zowel de Opera van Tatarstan als de Opera van Moldavie, in het verleden heb leren kennen.
Als directeur van Theater De Lievekamp in Oss was het niet gemakkelijk om aan opera en klassieke balletvoorstellingen van goede kwaliteit te komen. Dat gold voor vele middelgrote theaters in Nederland. Onze Nederlandse Opera kwam er niet spelen, evenmin als ons Nationale Ballet.
Dan moet je al snel naar het buitenland op zoek gaan. Na een aantal jaren kende ik alle opera- en balletgezelschappen in Polen, de Baltische Staten, alle landen in Oost-Europa en in Rusland en haar vele republieken. Vele gezelschappen heb ik persoonlijk bezocht en aldoende leerde ik ook meer en meer, luisterend naar de artistieke leiders, de factoren te ontdekken die de kwaliteit van een gezelschap bepalen. Wel 35 Zwanemeren heb ik gezien. Impresariaten zorgen dat de gezelschappen in de Nederlandse theaters kunnen spelen en daartoe heb ik, gezien mijn grote reiservaring, menigmaal een eerste aanzet mogen geven. Nog steeds heb ik een goed gevoel dat vele van die gezelschappen door de bezoekers van De Lievekamp zeer werden gewaardeerd.

De Staatsopera van Tatarstan
ofwel de Opera van Kazan
Kazan is de hoofstad van de autonome Russische repuliek Tatarstan. De stad heeft 1,1 miljoen inwoners. Het is een druk handelscentrum met een rijk cultureel leven, dat te vergelijken is met Moskou en Sint-Petersburg. Het Opera en Balletgezelschap van Kazan heeft in Tatarstan en in Rusland een zeer goede naam. Het is een eigen productiehuis met 650 medewerkers. Hoewel het gezelschap zich specialiseert in de meest authentieke uitvoering van opera en ballet, staan zij ook open voor nieuwe initiatieven. Niet alleen Russische solisten van het beroemde Bolshoi Theater uit Moskou en het Kirov Theater uit Sint-Petersburg zijn vaak te gast bij het gezelschap, maar ook internationale regisseurs, costuumontwerpers en decorbouwers worden door Kazan uitgenodigd. Twee jaarlijkse festiviteiten, het Rudolf Nureyev Balletfestival en het Fjodor Sjaljapin Operafestival, genieten internationale faam door hun hoge kwaliteit.
In 1993 ben ik door de directie van Kazan uitgenodigd voor een uitgebreid bezoek aan hun ballet- en operahuis. De kwaliteit die ik daar ontdekte was zeer indrukwekkend. De eerste Nederlandse tournee heb ik georganiseerd. Daarna heb ik Peter Ultee gevraagd om als impresario de tournees van Kazan te gaan verzorgen. Zowel het ballet als de opera van Kazan werden in Nederland een ongekend succes. Naderhand heb ik ook aan een Duitse impresario gevraagd om een ballettournee te organiseren in Duitsland en Zwitserland. Rond 2000 is het Impresariaat van Ruud de Graaf de voorstelingen gaan aanbieden en heeft Peter Ultee zich beperkt tot artistiek directeur. Het is inmiddels al 16 jaar dat Kazan op tournee komt en dat is uniek voor een buitenlands gezelschap. Het zegt ook iets over de voortdurende kwaliteit die het gezelschap elke tournee weer tot stand laat komen. Met directeur Raufal Muhametzyanov begon de eerste Nederlandse tournee.
Ik heb hem leren ontdekken als een ondernemende theaterleider. Dat hij in de Russische stijl van management nog steeds directeur is, zegt alles over zijn grote kwaliteit van ondernemen.
Waarom is het van groot belang dat het operagezelschap (en ook ballet) van Kazan naar Nederland kan blijven komen? Ik denk op de eerste plaats dat geen enkel buitenlands gezelschap zich technisch goed kan aanpassenvoor producties in kleine theaters, in middelgrote theaters en de allergrootste zalen. En, dat is uniek, ook met de grootste opera- en balletvoorstellingen. Geen enkel gezelschap kan in een kleine zaal 'Aida' spelen; geen enkel gezelschap danst in een kleine zaal 'La Bayadera'! En ik blijf zeggen met een kwaliteit die ongekend is. Het gezelschap uit Kazan bracht ook opvallende aanvullingen op het artistieke aanbod in Nederland. Dat is nog nauwelijks ontdekt. Niemand schonk daar aandacht aan.
Niet onze Nederlandse Opera, maar wel Kazan, bracht de eerste complete versie uit van 'Boris Godoenov' in Nederland. Niet ons Nationale Ballet, maar wel Kazan, presenteerde de eerste complete uitvoering in Nederland van 'La Bayadere'. Zo kan ik nog een aantal voorbeelden noemen.
Maar tenslotte, uiteindelijk werden alle opera's en alle balletten uitgevoerd voor een zo veelzijdig publiek, in kleine en grote zalen, dat geen enkel artistiek gezelschap in Nederland in staat is om dat te verrichten. Op een dergelijk buitenlands operahuis moet men trots zijn en voorkomen dat op enigerlei wijze hun belangen worden geschaad. Welnu dit artikel gaat over het feit dat de Opera van Kazan dit seizoen al 30 voorstellingen minder heeft kunnen geven! Door het falen van impresario Peter Ultee.

De Staatsopera van Moldavie
ofwel de Opera van Chisinau.
Chisinau is de hoofdstad van Moldavie. De stad telt 600.000 inwoners. Het Opera- en Balletgezelschap van Chisinau is het grootste gezelschap van Moldavie en heeft even als Kazan een eigen productiehuis.
De directie van de Opera van Chisinau heeft mij in 1995 uitgenodigd voor een bezoek. Ook hier was mijn bezoek een ware ontdekking. De opera was van topkwaliteit. Een van de allerbeste operakoren die ik in Oost-Europa ooit had gehoord. En belangrijk in dit verhaal, men beschikte over een veertigtal kwalitatief hoogstaande solisten. Ik zag daar o.a. de 'Rigoletto'. Het is deze 'Rigoletto' die Peter Ultee naar Nederland zou brengen in dit seizoen.
Door Aga Theaterproducties komt het gezelschap in 1996 naar Nederland. Wederom een grandioos succes bij de Nederlandse theaters. Daarna speelt de Opera van Moldavie, oftewel de Opera van Chisinau, nog drie seizoenen in Nederland. Momenteel is de Opera van Chisinau armlastig. Het is voor hen zeer moeilijk om nieuwe producties tot stand te brengen. Er is veel kritiek op de directie voor hun beleid op het gebied van uitvoeringen in het buitenland. Daar kom ik verder in dit artikel op terug.

De brief van Peter Ultee.
Zoals u weet schrijft op 8 april 2008 artistiek directeur Peter Ultee een mededeling aan de 30 theaters dat de Opera van Tatarstan moet worden vervangen door de Nationale Opera van Moldavie.
Het is een onopvallend A4-tje. Hij schrijft over een “nieuw operahuis”. Dat is de Opera van Moldavie (dat is hetzelfde als de Opera van Chisinau). Zoals u heeft gemerkt is dat een volstrekte leugen. Ik vind het wel een aardige komedie worden: daar waar ik hem voor Kazan heb gevraagd, hij ook moet toegeven dat Raaijmakers eerder bij Chisinau was dan hij! Vreemd is dat ook geen enkele theaterdirecteur verwantschap legt met de Opera van Chisinau die eerder in Nederland op tournee is geweest. Hij schrijft dat de Opera van Kazan mogelijk niet meer kan komen wegens de kosten van transport, maar vooral dat er in politieke kringen kritiek zou zijn op de lange afwezigheid van het gezelschap. Opnieuw een leugen. Vanwege mijn kontakten met de directie van Kazan worden deze redenen door Kazan volledig onkend. En wat de kosten betreft, ook nog steeds grote onzin. De theaters betalen uiteindelijk, ook de mogelijke gestegen kosten, aan het impresariaat. Vervolgens ben ik geschrokken van de werkwijze van Peter Ultee. Op 8 april verandert hij van gezelschap en pas in de zomer vertelt hij aan de directie van Kazan dat zij met 'Rigoletto' niet mogen komen.
Peter Ultee was toen in Kazan. Voor het gezelschap ineens 30 voorstellingen minder. Peter Ultee gaat nog verder in zijn, mijn insziens, onbeschoft handelen. Van medewerkers van het gezelschap uit Kazan heb ik vernomen dat Peter Ultee onbehoorlijke emails heeft gezonden aan de directie. Hij heeft ook aan het personeel via formulieren slechte informatie gegeven over het beleid van de directie. Terecht gaf de directie aan Peter Ultee een doeltreffend antwoord: wij beeindigen de samenwerking. Dat noem ik nog steeds eerste klasse in management. Op geen enkele wijze wilde Kazan nog met Peter Ultee in de toekomst aktie ondernemen. Aangezien er toch andere tournees van Kazan voor Nederland stonden geprogrammeerd nam Ruud de Graaf het kontakt over. Daarvoor heb ik respect.

Nog even over 'Rigoletto'. Terecht gaf Kazan aan Peter Ultee de mededeling mee dat zij een nieuwe 'Rigoletto' aan het voorbereiden waren. In februari 2009 ging de 'Nederlandse' Rigoletto in Kazan op het Sjaljapin Festival met groot succes in premiere. Lovende kritieken volop. Jammer Nederlandse theaterdirecteuren dat u deze grandioze productie, waarvoor u had geboekt, niet aan uw publiek heeft kunnen laten zien.
Peter Ultee vermeldt in zijn brief een zeer sterke basiskwaliteit van de Opera van Moldavie en een gezelschap dat al jaren ervaring heeft met tournees naar Engeland. Hij noemt een site in zijn brief waar reeds foto-materiaal van 'Rigoletto' kan worden opgehaald. Op die site staat een prachtige foto uit de Rigoletto-productie die ik heb genoemd. Een productie die al veel eerder in Nederland te zien is geweest. Niet in de brief, maar elders in de schamele mededelingen over deze productie, word vermeld: “Staande Ovaties in de Royal Albert Hall in London'.
Vreemd genoeg is deze site met de Rigoletto-foto na een redelijk korte periode niet meer bereikbaar.
Een aantal theaters plaatsen in hun brochure deze foto. Zou het bij het publiek nou niet zijn opgevallen dat het simpele decor van de Ultee-productie in geen enkel opzicht overeenkwam met de mooie decorfoto van 'Rigoletto' uit hun brochure?
De brief van Peter Ultee eindigt met een uitnodiging aan theaterdirecteuren om in september 2009 naar Chisinau te gaan. Daar gaan een zestal directeuren heen. Zij hebben goede ervaringen met de Opera van Chisinau. Zij hebben de opera van Chisinau gezien, maar niet de productie van Peter Ultee.
Wat mij nou opvalt aan deze brief raakt direct mijn conclusie: beste theaterdirecteuren, hebben jullie aan dit simpel vodje van Peter Ultee voldoende inhoud en kennis om zomaar in een klap van gezelschap te veranderen? Jullie wisten niks van het gezelschap dat Ultee aankondigt, je kende de kwaliteit van Kazan en je streept het gezelschap door als een waardeloos verleden.

Afmaken.
Peter Ultee wist al lang dat hij het operagezelschap van Chisinau niet kon leveren. Als je naar zijn site van zijn theaterburo keek moest je toch wel in enige twijfel vervallen. Van alle opera's en balletten had hij op zijn site prachtige achtergrondverhalen, recensies, foto's en video's. Alleen van het nieuwe grote spektakel uit Moldavie stond er niets op zijn site. Alleen de speellijst van de deelnemende theaters.
Door het impresariaat van Peter Ultee ligt er maandenlang, tot aan de start van de tournee, een flyer in de theaters. Aan de ene kant de Opera van Moldavie en aan de andere kant informatie over de Opera van Kazan. Hij heeft het zeer goed voor elkaar. Op de voorkant de personen die hij ook bij Kazan had aangekondigd, de dirigent Marco Boemi en de regie van Jeanette Aster. Bij protest van theaters wordt deze flyer niet gewijzigd. Ik vind deze handelwijze van het buro van Ultee schandalig. Kazan is gecontracteerd. En Peter Ultee probeert de goede kwaliteit van Kazan te misbruiken om het publiek warm te maken voor zijn 'Rigoletto'.
Peter Ultee houdt op 23 september 2008 in het operatheater van Chisinau een audientie voor zangsolisten uit diverse gebieden voor zijn 'Rigoletto'. Dat is toch heel vreemd. Peter Ultee, als theaterkoopman uit Nederland; nee, als de allergrootste theaterkoopman uit heel Europa, houdt een audientie. Vreemd, Chisinau heeft heel veel succes in Engeland en beschikt zelf over de allerbeste opera-solisten.
De premiere in Hengelo heb ik gezien. Geen theaterdirecteur was aanwezig. Ik vond het de allerslechtste productie uit Oost-Europa die ik in twintig jaar heb gezien. En het decor wat Peter Ultee gebruikte was van de Opera van Rousse, later de Donau Opera. Ook de kostuums. Dit was ook een gezelschap die ik als eerste heb mogen ontdekken. En waarvoor ik ook Peter Ultee heb gevraagd.
Er was geen programma in Hengelo bij de premiere. Slechts een slordig papiertje welke solisten er optraden.

Ten slotte.
Peter Ultee heeft zijn plotseling aangeboden voorstelling niet kunnen leveren.
De Opera van Chisinau is op tournee in Engeland van begin februari 2009 tot 1 juli 2009!
Bij Ellen Kent Theaterproducties. Telkenjare gaat Chisinau in Engeland op tournee.
In de Nederlandse theaters is dus niet de Opera van Chisinau opgetreden.
Peter Ultee heeft een eigen productie gemaakt, de Peter Ultee Kompagnie!
Niets te maken met de kwaliteit van Chisinau. Niets te maken met de kwaliteit van Kazan.

Conclusie.
Theaterdirecteuren veranderen zonder enig inzicht van gezelschap.
Een impresario kan de kwaliteit van het Nederlandse theateraanbod naar eigen voordeel veranderen.
Hij heeft het voordeel dat de prijs van een kwalitatief hoogstaand operahuis Kazan kan worden verruild voor een goedkope versie van hemzelf.